Jak ocenić występ wokalny?

Zastanawiasz się, jak ocenić występ wokalny? Czy możliwe jest samodzielne przeprowadzenie analizy własnego występu publicznego? A może bierzesz udział w konkursie wokalnym i głowisz się nad tym, jakimi kryteriami w swoim werdykcie będzie kierować się szanowne jury? Często uczęszczasz na koncerty wokalne i chciałbyś posiąść choć minimalną wiedzę na temat oceniania występów wokalnych? Być może zazwyczaj stronisz od krytykowania bądź schlebiania wokalistom, gdyż we własnym odczuciu nie jesteś przekonany, czy elementy na które Ty zwróciłeś uwagę, rzeczywiście są kluczowe dla występu publicznego. Dziś dowiesz się, jak stać się profesjonalnym krytykiem muzycznym (wokalnym).

Jak ocenić występ wokalny?

Odbiór twórczości artysty oraz nawet jego osoby jest sprawą nader subiektywną, a czasem nawet  niuanse decydują o tym, czy koncert przypadł nam do gusty lub pozostawił nas w niedosycie lub nawet zniesmaczonych. Wokalista zaprasza nas do swojego świata, prezentuje własne odczucia, emocje oraz podejście do świata czy tematów, o których śpiewa, ale to słuchacz decyduje, czy podziela z nim taką perspektywę czy też nie. Gust muzyczny, wrażliwość, a nawet to, jakiej muzyki słuchaliśmy w dzieciństwie i jakie są nasze pierwsze muzyczne wspomnienia kształtują nasz sposób przeżywania i interpretowania muzyki. Niektóre barwy, współbrzmienia mogą drażnić, gdy innych wielce frapować. Ocena twórczości czy jednego występu wokalisty nigdy nie będzie prawdziwie pozbawiona emocji, doświadczeń, myśli czy nawet samopoczucia odbiorcy. Ktoś twiedzi, iż potrafi być całkowicie obiektywny i neutralny w swej opinii? To czyste brednie i fantasmagoria. 

Jak ocenić występ wokalisty – kryteria oceniania

Kryteria należy podzielić na dwie kategorie, skupiając się na aspektach dotyczących techniki wokalnej, zachowania na scenie, interpretacji i ogólnego wrażenia. Wokalista stając na scenie jednocześnie odgrywa wiele ról – jest śpiewakiem, aktorem, showmanem, liderem, przyjacielem, a czasem tancerzem, modelem czy psychologiem. Utwór wokalny to jego sposób na przedstawienie, a czasem nawet wyperswadowanie swych osobistych poglądów. 

Ocena techniki wokalnej

Oceniając technikę wokalną należy wziąć pod uwagę doświadczenie, wykształcenie oraz styl muzyczny w jakim porusza się ów wokalista.

1. Swobodna i niczym nieograniczona praca strun głosowych.
2. Brak słyszalnych i widocznych spięć krtaniowych i gardłowych.
3. Otwieranie ust.
4. Sposób pobierania powietrza i długość fazy wydechowej.
5. Barwa głosu i umiejętności modulowania nią.
6. Dźwięczny i estetycznie brzmiący głos na całej długości skali.
7. Kontrolowanie vibrato.
8. Prawidłowa intonacja.
9. Brak drażniących manier

Omówmy po krótce poszczególne punkty naszej listy oceny występu wokalnego. 

Oczywiście jedynie specjalista jest w stanie ocenić pracę strun głosowych, lecz każdy megaloman dostrzeże, gdy wokalista zamiast swobodnie wydobywać z siebie głos, walczy o każdy jeden dźwięk. Szmery, wrażenie chuchania i braku sił, chwilowy brak głosu (choć śpiewak ma otwarte usta). Napięcia krtaniowe niezmiernie łatwo dostrzec spoglądając na szyję wokalisty w trakcie występu – gdy jest napięta, wysunięta, a artysta z wysiłku aż czerwienieje, wówczas najprawdopodobniej występują liczne spięcia krtani. Dźwięk krtaniowy potrzebuje miejsca, gdzie może wydobyć się na zewnątrz, gdy wokalista nie pracuje aparatem artykulacyjnym, nie pracuje odpowiednio żuchwą, nie dba o właściwą przestrzeń w jamie ustnej,  potocznie mówiąc „nie otwiera ust”(choć składa się na to hasło wiele aktywności), wtedy dźwięk nie jest wydobywany poprawnie i zdrowo. Oddech jest podstawą dla pięknego śpiewania, ale jeśli wokalista pobiera powietrze bardzo głośno, nie wystarcza mu tego „wokalnego paliwa”, by dotrzeć w swych trudach do końcowych dźwięków fraz, wtedy śpiewanie jest nie tylko dla niego koszmarnym wysiłkiem fizycznym, lecz cała publiczność w swojej empatii również z nim walczy o przetrwanie. Barwa głosu jest zależna od wielu aspektów stricte technicznych – jasna, ciemna, bliska, głęboka, płaska, nosowa, ostra, miękka, zaś nadanie odpowiedniej konotacji tym cechom zależne jest od słuchacza, a następnie każdego, z kim podzieli się on ową opinią. „Ostry głos” dla jednej osoby może kojarzyć się z dźwięcznym głosem, który jest w stanie „tłuc szklanki”, zaś dla kogoś innego będzie jazgotem i jego słuchanie może sprawiać fizyczny ból. Prawidłowo prowadzony głos poza świadomymi i kontrolowanymi zmianami barwy, cechuje koherencja, czyli głos jest spójny, podobny niezależnie czy pojawiają się wysokie dźwięki czy bardzo niskie. Wszelkie załamania i agresywne przemiany jakości dźwięku oznaczają braki techniczne artysty. Wibrato choć jest pięknym środkiem artystycznym, lecz nieudolnie użytkowany obniża jakość występu. Intonacja to nic innego jak śpiewanie dźwięków o odpowiedniej wysokości, czyli mówiąc najprościej: śpiewanie bez fałszowania. Na nic zda się piękna barwa czy silny głos, gdy pojawiają się fałsze. Temat manier wokalnych również jest niezwykle subiektywny, Nadmiar manier, podjazdów, zjazdów, przeciągnięć jest w opozycji do estetycznego i zachwycającego występu, lecz kilka własnych „smaczków” może spotkać się z aprobatą. 

Jak ocenić występ wokalny? Interpretacja i modulacja głosem

Na atrakcyjność występu nie mają wpływu jedynie zagadnienia techniczne, lecz chyba przede wszystkim te, które świadczą muzykalności i wrażliwości. Artysta powinien ubarwić utwór tak, by wyrażał jego uczucia, emocje oraz oczywiście, aby zaciekawić publiczność. W tym niezbędne jest użycie odpowiednich środków muzycznych, stylistycznych i wokalnych, które będą kompatybilne z warstwą słowną i muzyczną. Tutaj ocena występu mówcy i śpiewaka są rozpatrywane według podobnych kryteriów (zagadnienie to zostało opisane tutaj). Oceniając występ należy pochylić się nad zagadnieniami takimi jak:

1. Zmienna dynamika.
2. Wykorzystywanie crescendo i diminuendo (stopniowe zgłośnienie i wyciszenie)
3. Akcenty słowne oraz frazowe.
4. Stosowanie legato, non legato oraz staccato.
5. Odpowiednie frazowanie i oddzielanie fraz oddechami.
6. Stosowanie oddechów wyrazowych.
7. Wskazanie punktu kulminacyjnego utworu (najczęściej dynamika forte fortissimo).
8. Stosowanie pauz.
9. Zmienne tempo (jeśli dzieło wokalne to umożliwia).
10. Inwencja własna, muzykalność i oryginalność w interpretacji utworu.

Ocena postawy ciała i ogólne wrażenie występu wokalnego

Dokonując analizy występu wokalisty, warto odpowiedzieć sobie na poniższe pytania.

1. Czy postawa ciała i gesty są adekwatne do tematu i nastroju utworu?
2. Czy mimika wokalna koresponduje z wysokościami dźwięków oraz energią słów?
3. Czy ruch sceniczny nie utrudnia śpiewakowi pracy głosem?
4. Czy wokalista wygląda estetycznie?
5. Czy gra aktorska nie przytłacza i nie odciąga uwagi od utworu wokalnego?
6. Czy taniec nie jest głównym atutem wokalisty?
7. Czy strój został dopasowany do miejsca, czasu, publiczności i repertuaru? (Tak, to również ma znaczenie)
8. Czy wokalista zachowywał się odpowiednio i kontrolował swoje ciało od momentu wejścia na scenę, aż po opuszczenie jej?
9. Czy wokalista nie odczuwał nadmiernej egzaltacji?
10. Czy ogólnie pozytywnie odbierasz wokalistę i jego śpiew?
11. Czy występ wywołał w Tobie emocje i zachęcił do refleksji lub wprawił w dobry nastrój?

Jak ocenić występ wokalny? Rzetelna i sprawiedliwa ocena występu wokalnego bywa nie lada zagwozdką, gdyż czasem wymaga od nas – słuchaczy, byśmy spróbowali zrozumieć artystę, który być może posiada zupełnie odmienny styl odczuwania i przekazywania muzyki. Ubolewam nad tym, iż niestety z pewnością nie udało mi się wyczerpać ów ważnego zagadnienia. Gdy przyjdzie czas, że Ty, Drogi Czytelniku, staniesz się krytykiem wokalnym, pamiętaj, że przed Tobą stoi człowiek, który tak samo jak Ty podąża życiową ścieżką, która czasem bywa trudna, wyboista, a na niej pojawiają się przeszkody, które niejednokrotnie ranią stopy i sprawiają ból. Nie zapomnij też o tym, by docenić trud, muzykalność oraz emocjonalność artysty, nawet wtedy, gdy zabraknie idealnej techniki.